โรคภูมิแพ้ อาการ สาเหตุ การรักษา และวิธีป้องกัน ครบจบในที่เดียว

โรคภูมิแพ้เป็นภาวะที่ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายตอบสนองต่อสารที่ไม่เป็นอันตรายในสิ่งแวดล้อมมากเกินไป สารเหล่านี้เรียกว่า “สารก่อภูมิแพ้” (Allergens) ซึ่งในคนทั่วไปจะไม่ก่อให้เกิดอาการใดๆ แต่ในผู้ป่วยภูมิแพ้ ระบบภูมิคุ้มกันจะเข้าใจผิดว่าสารเหล่านี้เป็นอันตรายและกระตุ้นการสร้างแอนติบอดี (Antibodies) ทำให้เกิดปฏิกิริยาต่างๆ ที่นำไปสู่อาการแพ้ ภาวะนี้ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้คนจำนวนมากทั่วโลก บทความนี้จะให้ข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับโรคภูมิแพ้ ประเภท สาเหตุ อาการ การวินิจฉัย การรักษา และการป้องกัน เพื่อให้ผู้อ่านมีความรู้ความเข้าใจและสามารถในการดูแลสุขภาพของตนเองได้อย่างเหมาะสม

ประเภทของโรคภูมิแพ้ (Types of Allergies)

โรคภูมิแพ้สามารถแบ่งออกได้หลายประเภท ขึ้นอยู่กับสารก่อภูมิแพ้และอวัยวะที่ได้รับผลกระทบ

• ภูมิแพ้อากาศ (Allergic Rhinitis/Hay Fever) : เป็นภูมิแพ้ที่พบบ่อยที่สุด เกิดจากการสูดดมสารก่อภูมิแพ้ในอากาศ
  • สารก่อภูมิแพ้ (Allergens) : ละอองเกสรดอกไม้ หญ้า ไรฝุ่น ขนสัตว์ เชื้อรา
  • อาการ (Symptoms) : น้ำมูกไหล คัดจมูก จาม คันจมูก คันตา แสบตา น้ำตาไหล ไอ เจ็บคอ
• ภูมิแพ้ผิวหนัง (Atopic Dermatitis/Eczema) : เป็นภาวะผิวหนังอักเสบเรื้อรัง มักพบในเด็ก
  • สารก่อภูมิแพ้ (Allergens) : สารระคายเคือง เช่น สบู่ ผงซักฟอก น้ำหอม สภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลง ผิวแห้ง
  • อาการ (Symptoms) : ผื่นคัน ผิวแห้ง แดง อักเสบ มีตุ่มน้ำใส ตกสะเก็ด ผิวหนาขึ้น
• ภูมิแพ้อาหาร (Food Allergies) : เกิดจากการรับประทานอาหารบางชนิด
  • สารก่อภูมิแพ้ (Allergens) : นมวัว ไข่ ถั่วลิสง ถั่วเหลือง แป้งสาลี อาหารทะเล (กุ้ง ปู ปลา) ถั่วเปลือกแข็ง
  • อาการ (Symptoms) : ผื่นคัน บวม ปากบวม คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย ลมพิษ หายใจลำบาก (ในกรณีแพ้รุนแรง อาจเกิดภาวะ Anaphylaxis ซึ่งเป็นอันตรายถึงชีวิต)
• ภูมิแพ้ยา (Drug Allergies) : เกิดจากการแพ้ยาบางชนิด
  • สารก่อภูมิแพ้ (Allergens) : ยาปฏิชีวนะ (เช่น เพนิซิลลิน) ยาแก้ปวด (เช่น แอสไพริน)
  • อาการ (Symptoms) : ผื่นคัน บวม ลมพิษ หายใจลำบาก (ในกรณีแพ้รุนแรง อาจเกิดภาวะ Anaphylaxis)
• ภูมิแพ้แมลง (Insect Sting Allergies) : เกิดจากการถูกแมลงต่อยหรือกัด
  • สารก่อภูมิแพ้ (Allergens) : เหล็กในผึ้ง ต่อ แตน มด
  • อาการ (Symptoms) : บวม แดง ปวด บริเวณที่โดนต่อย ผื่นคัน ลมพิษ หายใจลำบาก (ในกรณีแพ้รุนแรง อาจเกิดภาวะ Anaphylaxis)

แนะนำอ่าน : โรคและอาการที่พบบ่อย รู้ทัน ป้องกันได้ ใส่ใจสุขภาพ

สาเหตุของโรคภูมิแพ้ (Causes of Allergies)

โรคภูมิแพ้เป็นภาวะที่ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายตอบสนองต่อสารก่อภูมิแพ้มากเกินไป ซึ่งอาจส่งผลให้เกิดอาการต่างๆ เช่น จาม น้ำมูกไหล คัน ผื่นแดง บวม หรือหายใจลำบาก สาเหตุของโรคภูมิแพ้มีหลายประการ ดังนี้

1. พันธุกรรม (Genetics)

• ผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคภูมิแพ้ มีแนวโน้มที่จะเป็นโรคนี้สูงกว่าคนทั่วไป
• การศึกษาวิจัยพบว่า หากพ่อแม่เป็นโรคภูมิแพ้ ลูกจะมีโอกาสเป็นโรคนี้ถึง 50-80%

ตัวอย่างเช่น หากพ่อเป็นโรคหอบหืด และแม่เป็นโรคภูมิแพ้ทางเดินหายใจ ลูกก็มีแนวโน้มสูงที่จะเป็นโรคภูมิแพ้เช่นกัน

2. สิ่งแวดล้อม (Environment)

• การสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้ในสิ่งแวดล้อมเป็นประจำ อาจกระตุ้นให้ร่างกายสร้างภูมิต้านทานต่อสารนั้นๆ จนกลายเป็นโรคภูมิแพ้ได้
• ปัจจัยด้านสิ่งแวดล้อมที่มักก่อให้เกิดโรคภูมิแพ้ ได้แก่ มลพิษทางอากาศ สารเคมี ฝุ่นละออง เกสรดอกไม้ ขนสัตว์ เชื้อรา เป็นต้น

ตัวอย่างเช่น ผู้ที่อาศัยในเมืองใหญ่ที่มีมลพิษทางอากาศสูง จะมีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคภูมิแพ้ทางเดินหายใจมากกว่าผู้ที่อาศัยในชนบท

3. การสัมผัสสารก่อภูมิแพ้ (Exposure to allergens)

• เมื่อร่างกายได้รับสารก่อภูมิแพ้ซ้ำๆ ระบบภูมิคุ้มกันจะสร้างภูมิต้านทานต่อสารนั้นมากขึ้นเรื่อยๆ จนอาจพัฒนากลายเป็นโรคภูมิแพ้ในที่สุด
• สารก่อภูมิแพ้ที่พบบ่อย เช่น อาหารทะเล ถั่ว แป้งสาลี นม ไข่ ละอองเกสร ขนสัตว์ เป็นต้น

ตัวอย่างเช่น เด็กที่ดื่มนมวัวเป็นประจำตั้งแต่เล็ก อาจมีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคภูมิแพ้นมวัวเมื่อโตขึ้น

การวินิจฉัยโรคภูมิแพ้ (Diagnosis of Allergies)

การวินิจฉัยโรคภูมิแพ้ทำได้โดย

• การซักประวัติ (Medical history) : แพทย์จะสอบถามประวัติอาการแพ้ ประวัติครอบครัว และปัจจัยเสี่ยงต่างๆ
• การทดสอบภูมิแพ้ (Allergy testing)
  • การทดสอบทางผิวหนัง (Skin prick test) : เป็นการหยดสารก่อภูมิแพ้ลงบนผิวหนังและใช้เข็มสะกิดเบาๆ เพื่อดูปฏิกิริยาของผิวหนัง
  • การตรวจเลือด (Blood test/RAST test) : เป็นการตรวจหา IgE antibodies ในเลือด ซึ่งเป็นสารที่เกี่ยวข้องกับปฏิกิริยาภูมิแพ้

การรักษาโรคภูมิแพ้ (Treatment of Allergies)

การรักษาโรคภูมิแพ้มุ่งเน้นไปที่การบรรเทาอาการและป้องกันการเกิดอาการแพ้

• การหลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้ (Allergen avoidance) : เป็นวิธีที่ดีที่สุดในการควบคุมอาการแพ้ เช่น การทำความสะอาดบ้านอย่างสม่ำเสมอ การใช้ผ้าปูที่นอนกันไรฝุ่น การหลีกเลี่ยงอาหารที่แพ้
• การใช้ยา (Medications)
  • ยาแก้แพ้ (Antihistamines) : ช่วยลดอาการคัน น้ำมูกไหล จาม
  • ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ (Corticosteroids) : ใช้ลดการอักเสบ มีทั้งแบบใช้เฉพาะที่ (เช่น ยาทาผิวหนัง สเปรย์พ่นจมูก) และแบบรับประทานหรือฉีด (ใช้ในกรณีที่รุนแรง)
  • ยา Decongestants : ช่วยลดอาการคัดจมูก
• อิมมูโนบำบัด (Immunotherapy/Allergy shots) : เป็นการฉีดสารก่อภูมิแพ้ในปริมาณน้อยๆ อย่างต่อเนื่อง เพื่อให้ร่างกายสร้างความทนทานต่อสารนั้น (ใช้ในกรณีภูมิแพ้อากาศและภูมิแพ้แมลง)

การป้องกันโรคภูมิแพ้ (Prevention of Allergies)

การลดการสัมผัสสารก่อภูมิแพ้ (Reducing exposure to allergens)

การลดการสัมผัสสารก่อภูมิแพ้เป็นหนึ่งในวิธีการป้องกันโรคภูมิแพ้ที่มีประสิทธิภาพ ซึ่งสามารถทำได้หลายวิธี เช่น

• การทำความสะอาดบ้านอย่างสม่ำเสมอ เพื่อกำจัดฝุ่นละออง ไรฝุ่น และสารก่อภูมิแพ้อื่นๆ
• การใช้เครื่องฟอกอากาศ เพื่อช่วยกรองอากาศภายในบ้านให้บริสุทธิ์และปราศจากสารก่อภูมิแพ้
• การหลีกเลี่ยงสถานที่ที่มีสารก่อภูมิแพ้ เช่น สวนสาธารณะที่มีละอองเกสรจากดอกไม้ หรือสถานที่ที่มีสัตว์เลี้ยง

ตัวอย่างเช่น หากคุณแพ้ขนสัตว์ การหลีกเลี่ยงการเลี้ยงสัตว์ภายในบ้าน หรือจำกัดพื้นที่ให้สัตว์เลี้ยงอยู่เฉพาะบริเวณ จะช่วยลดการสัมผัสสารก่อภูมิแพ้ได้

การดูแลสุขภาพทั่วไป (General health care)

นอกจากการลดการสัมผัสสารก่อภูมิแพ้แล้ว การดูแลสุขภาพทั่วไปก็มีความสำคัญต่อการป้องกันโรคภูมิแพ้เช่นกัน ซึ่งสามารถทำได้ดังนี้

• การพักผ่อนให้เพียงพอ เพื่อให้ร่างกายได้มีเวลาฟื้นฟูและซ่อมแซมตัวเอง
• การออกกำลังกายสม่ำเสมอ เพื่อกระตุ้นการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันและเพิ่มความแข็งแรงให้กับร่างกาย
• การรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ โดยเน้นอาหารที่อุดมไปด้วยสารอาหารที่จำเป็นต่อร่างกาย เช่น ผัก ผลไม้ และโปรตีน

ยกตัวอย่างเช่น การรับประทานอาหารที่อุดมไปด้วยวิตามินซี เช่น ส้ม มะนาว หรือกีวี จะช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกันและลดความเสี่ยงในการเกิดโรคภูมิแพ้ได้

สรุป

โรคภูมิแพ้เป็นภาวะที่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพและคุณภาพชีวิต การมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับโรคภูมิแพ้ ประเภท สาเหตุ อาการ การวินิจฉัย การรักษา และการป้องกัน จะช่วยให้เราสามารถดูแลตนเองและคนรอบข้างได้อย่างเหมาะสม การปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเป็นสิ่งสำคัญในการวินิจฉัยและการรักษาโรคภูมิแพ้อย่างถูกต้องและมีประสิทธิภาพ

หมายเหตุ : บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ข้อมูลทั่วไป ไม่ได้มีเจตนาเพื่อใช้ในการวินิจฉัยหรือรักษาโรค หากมีอาการผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ

คำถามที่พบบ่อย (FAQ)

แหล่งอ้างอิง

• AAAAI (American Academy of Allergy, Asthma & Immunology)
• NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases)
• สมาคมโรคภูมิแพ้และอิมมูโนวิทยาแห่งประเทศไทย